اکراه به چه معناست؟

اکراه به چه معناست؟

حتمالا تاکنون عبارت‌های اکراه در معامله یا اکراه در انجام جرم را شنیده‌اید. در این نوشتار سعی خواهیم کرد نخست مفهوم اکراه را بیان کنیم و سپس به برخی از آثار آن اشاره کنیم. اکراه از جمله مواردی است که هم در امور حقوق خصوصی مثل قراردادها می‌توان آن را دید و هم در امور جزایی و انجام جرایم گوناگون مثل قتل و.... درخصوص مسائل حقوق خصوصی مثل قرارداد می‌توان به مواردی اشاره کرد که مثلا فرد را مجبور می‌کنند تا خانه یا ماشین خویش را به شخص معینی بفروشد یا به قیمت خاصی واگذار کند. همچنین در امور جنایی نیز می‌توان به مواردی اشاره کرد که مثلا فرد را به انجام یک جرم خاص بر علیه شخصی خاص تهدید می‌کنند. اکراه را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: واداشتن کسی به انجام فعلی (که هم می‌تواند عمل حقوقی باشد هم عمل جزایی) که راضی به انجام آن فعل نبوده است و آزادی و اختیار تصمیم‌گیری را از شخص سلب می‌کند.

قبل از هر چیز باید به این مساله توجه کنیم که آیا هرگونه تهدید کردن یا ترساندن اشخاص را می‌توان در پرتو قواعد اکراه قرار داد یا خیر؟ در پاسخ به این سوال اساسی باید گفت که منطقا و قانونا نمی‌توانیم هر عملی را به عنوان تهدید و اکراه به حساب آوریم. در این خصوص ماده 205 قانون مدنی بیان می‌کند: هرگاه شخصی که تهدید شده است بداند که تهدیدکننده نمی‌تواند تهدید خود را به موقع اجرا گذارد و یا خود شخص مزبور قادر خواهد بود بر این که بدون مشقت و سختی اکراه را از خود دفع کند و معامله را واقع نسازد، آن شخص مکره (کسی که اکراه شده) محسوب نمی‌شود. همچنین باید به این نکته نیز توجه داشت که مجرد خوف از کسی بدون آن که از طرف آن شخص تهدیدی شده باشد، اکراه محسوب نمی‌شود. لازم به یادآوری است که بر طبق قانون، اکراه به اعمالی حاصل می‌شود که موثر در هر شخص باشعوری بوده و او را نسبت به جان یا مال یا آبروی خود تهدید کند، به نحوی که عادتا قابل تحمل نباشد. در مورد اعمال اکراه‌آمیز سن و شخصیت و اخلاق و مرد یا زن بودن شخص باید در نظر گرفته شود. پس ممکن است شخصی عملی را انجام دهد که نسبت به اطفال و زنان اکراه و تهدید به حساب آید، اما نسبت به مردان اکراه محسوب نشود. به طور کل برای این که بخواهیم به اکراه استناد کنیم و معامله را از اعتبار بیندازیم باید بتوانیم ثابت کنیم که 1 ـ طرف مقابل ما را تهدید کرده است 2 ـ تهدید به قدری جدی بوده است که در اراده و نحوه تصمیم‌گیری ما موثر بوده یا به عبارتی واقعا بترسیم. در امور جنایی و جزایی نیز تهدید و اکراه مباحث گوناگونی را به خود اختصاص داده‌اند.

در این خصوص ماده 54 قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند: در جرائم موضوع مجازات‌های تعزیری و بازدارنده هرگاه کسی بر اثر اجبار یا اکراه که عادتا قابل تحمل نباشد، مرتکب جرمی شود، مجازات نخواهد شد. در این مورد اجبارکننده به مجازات فاعل جرم محکوم می‌شود. تنها استثنا در این خصوص مربوط به جرم قتل است که اکراه در آن تاثیری ندارد و قاتل، هرچند که تهدید شده باشد، قصاص می‌شود و به مجازات خود می‌رسد.