گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد
عدالت آن نیست که گناهکاران مجازات شوند ، عدالت آن است که بی گناهان مجازات نشوندگروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد
عدالت آن نیست که گناهکاران مجازات شوند ، عدالت آن است که بی گناهان مجازات نشوند
دفاع مشروع چگونه خواهد بود؟
دفاع مشروع چگونه خواهد بود؟
دفاع مشروع چگونه خواهد بود؟
دفاع مشروع چگونه خواهد بود؟
دفاع مشروع[1] یکی از موضوعات مهم و بحث برانگیز در عرصه حقوق بین الملل بوده و هست.
دفاع مشروع به منزلۀ یک قاعده حقوقی و نیز به عنوان یک اصل کلی حقوقی به
رسمیت شناخته شده است و مورد قبول تمام نظام‌های حقوقی دنیاست.[2] بر خلاف
گذشته که دولتها در توسل به جنگ اختیار کامل داشتند یعنی هر وقت که تشخیص
می‌دادند منافع آنها کاربرد زور را توجیه می‌کند به آن متوسل می‌شدند،
امروزه طبق مقررات حقوق بین الملل فقط در موارد استثنایی و البته رعایت
شرایطی می‌توان به زور متوسل گردید.
1- چرایی دفاع مشروع
علیرغم تأکید بسیاری از اسناد بین المللی مهم از جمله پیمان پاریس (پیمان
بریان- کلوگ)، منشور ملل متحد و....بر ممنوعیت جنگ، این پدیدۀ ناگوار و
ناخوشایند، همچنان گریبانگیر حیات بشری است. بر اساس مقررات حقوق بین
الملل، اصل منع توسل به زور است[3] اما در موارد استثنایی مانند دفاع از
خود می‌توان به زور متوسل شد و حق بر جنگ[4]را به صورت مشروع و قانونی بدست
آورد.
راجع به پیدایش «دفاع مشروع» می‌توان بیان نمود که تا اوایل قرن 20 اختلاف
بوجود آمده میان دولتها، معمولاً با توسل به جنگ حل و فصل می‌شد، این
وضعیت ناشی از صلاحیت بی قید و شرط و نامحدود کشورها در این مورد بود. اما
پیامدهای تلخ ناشی از جنگ جهانی اول جامعه جهانی را بر آن داشت به فکر
ساز و کار مناسب باشد تا بلکه بتواند از وقوع جنگ جلوگیری کند. علیرغم عزم
راسخ و جدی جامعۀ بین الملل، میثاق جامعه ملل نتوانست به این امر مهم یعنی
ممنوعیت جنگ دست پیدا کند. در این راستا در سال 1928 میثاق پاریس با ممنوع
اعلام نمودن جنگ به عنوان ابزار سیاست ملی، این خلاء را تا حدودی برطرف
کرد. سرانجام در سال 1939-1945 جنگ جهانی دوم شروع شد و ضعف حقوق بین الملل
موضوعه را بیش از پیش آشکار ساخت؛ جامعه ملل منحل گردید و سازمان ملل متحد
بجای سلف خود شروع بکار نمود. منشور سازمان ملل متحد یک سند کامل و منسجمی
است که حق دولتها را در توسل به زور محدود نموده است جنگ را به صورت کامل
ممنوع اعلام کرده است. اما با وجود این مسئله، حق طبیعی دولتها در دفاع
از خودشان تحت عنوان دفاع مشروع را به عنوان حق ذاتی دولتها به رسمیت
شناخته است.
2- چیستی دفاع مشروع:
در نگاه اول دفاع مشروع به وضعیتی گفته می‌شود که بر اساس آن کشوری که
مورد حمله مسلحانه قرار گرفته است مجاز به دفاع از خود طبق مقررات حقوق بین
الملل است. این دفاع ممکن است جنبۀ فردی و یا دسته جمعی داشته باشد. دفاع
مشروع فردی، بدین صورت است که کشور حمله شونده تنها و با بکارگیری نیروهای
مسلح خودش به دفاع از خود می‌پردازد ولی در دفاع مشروع دسته جمعی، تعدادی
از دولتها بر اساس پیمان تدافعی که با هم منعقد نموده‌اند به حمایت از
کشور حمله شونده برخاسته و به حمله مسلحانه پاسخ می‌دهند.
ذو استثناء بر اصل منع توسل به زور وجود دارد ،اصلی که حقوق بین الملل
معاصر در آن خلاصه می‌شود. یکی از اقدامات ؟؟؟شورای امنیت می‌باشد[5] و
دیگری دفاع مشروع توسط دولتها. همان گونه که بیان گردید موضوع مورد بحث ما
دفاع مشروع است. ماده 51 منشور در مورد دفاع مشروع مقرر می‌دارد: « در
صورت وقوع حمله مسلحانه علیه یک عضو ملل متحد، تا زمانی که شواری امنیت
اقدامات لازم برای حفظ صلح و امنیت بین المللی را به عمل آورد، هیچ یک از
مقررات این منشور به حق ذاتی دفاع مشروع فردی یا جمعی لطمه‌ای وارد نخواهد
کرد. اعضا باید اقداماتی را که در اعمال حق دفاع مشروع از خود بعمل
می‌آورند، فوراً به شورای امنیت گزارش دهند. این اقدامات به هیچ وجه به
اختیارات و وظایفی که شورای امنیت بر طبق این منشور دارد و به موجب آن برای
حفظ و اعاده صلح و امنیت بین المللی در هر زمانی که ضروری تشخیص دهد،
اقدام لازم به عمل خواهد آورد، تاثیری نخواهد داشت».
تحلیل این ماده بیانگر این است که دفاع مشروع تا زمانی که شورای امنیت
تدابیر لازم را به منظور حفظ صلح و امنیت بین المللی اتخاذ نکرده باشد مجاز
است وهمچنین اعضای سازمان باید اقداماتی را که در دفاع از خود به عمل
می‌آورند به شورا گزارش دهند.[6]
علاوه براین اعمال، دفاع مشروع همراه با تحقق شرایطی است:اولاً وقوع
تجاوز مسلحانه باید محرز گردد، ثانیاً دفاع مشروع ضرورت داشته باشد یعنی
امکان توسل به راه‌حل‌های مسالمت آمیز دیگری وجود نداشته باشد، ثالثاً میان
عمل دفاعی و اقدام تجاوز کارانه تناسب برقرار باشد.[7]
منابع
1- محمدی پور، فریده، دفاع مشروع در حقوق بین الملل، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، تهران، سال 1379.
2- خسروی علی اکبر، حقوق بین الملل دفاع مشروع، مؤسسه فرهنگی آفرینه، تهران، زمستان، 1373.
3- ضیائی بیگدلی، محمدرضا؛ حقوق بین الملل عمومی، کتابخانه گنج دانش، چاپ بیست و دوم، تهران، سال 1384.
[1] . self-Defence
[2] . خسروی، علی اکبر، حقوق بین الملل – دفاع مشروع، موسسه فرهنگی آفرینه، تهران، سال 1373، ص 23.
[3] . منشور ملل متحد، ماده 2، بند 4.
[4] . Jus ad bellum
[5] . ماده 42 منشور ملل متحد در این خصوص اعلام دارد: «در صورتی که شورای
امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش بینی شده در ماده 41 (اقدامات تحریمی و
غیر مسلحانه) کافی نخواهد بود و یا ثابت شود که کافی نیست می‌تواند بوسیله
نیروهای هوایی، دریایی یا زمینی به اقداماتی که برا یحفظ یا اعاده صلح و
امنیت بین المللی ضروری است مبادرت ورزد. این اقدام ممکن است مشتمل بر
تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیروهای هوایی، دریایی، یا زمینی، اعضای
ملل متحد باشد.
[6] .ضیائی بیگدلی محمدرضا، پیشین، ص 546.
[7] . به این صورت که اگر کشوری مورد تجاوز مسلحانه توسط سلاح‌های کلاسیک
قرار گرفت مجاز نیست که در مقام دفاع از خود از سلاح کشتار دسته‌جمعی مانند
سلاح های شیمیایی، میکروبی و هسته‌ای استفاده کند.
http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=32525
